Nederland – door Mr. Kaj Hollemans (KH Legal Advice) (@KHLA2014).
Op grond van artikel 13b van de Opiumwet is een burgemeester bevoegd tot het opleggen van een last onder bestuursdwang als in een woning of lokaal of op een daarbij behorend erf:
- a. een middel als bedoeld in lijst I of II dan wel aangewezen krachtens artikel 3a, vijfde lid, wordt verkocht, afgeleverd of verstrekt dan wel daartoe aanwezig is;
- b. een voorwerp of stof als bedoeld in artikel 10a, eerste lid, onder 3°, of artikel 11a voorhanden is.
Kort gezegd kan een burgemeester op grond van dit artikel optreden tegen illegale verkooppunten van drugs of tegen illegale hennepteelt. Maar sinds 1 januari 2019 is het artikel ook van toepassing op situaties waarbij sprake is van strafbare voorbereidingshandelingen voor de handel in of productie van drugs.
Sluiten van een woning
Het sluiten van een woning of lokaal is de uiterste vorm van toepassing van bestuursdwang. Volgens het centrum voor criminaliteitspreventie en veiligheid, het CCV, kan de toepassing van bestuursdwang “zeer ingrijpende gevolgen hebben voor de betrokkenen, met name bij de bewoners van een woning”. Nogal een open deur, als je het mij vraagt.
Het toepassen van bestuursdwang is pas toelaatbaar wanneer er 1) sprake is van een verboden situatie of een overtreding van een wettelijk voorschrift én 2) het belang van daadwerkelijk optreden zorgvuldig wordt gemotiveerd én 3) de op te leggen maatregel in redelijke verhouding staat tot de overtreding en een lichtere maatregel geen uitkomst biedt. Daarbij geldt dat voldaan moet zijn aan de eisen van proportionaliteit en subsidiariteit.
Om aan deze eisen te voldoen is het gewenst de aanpak van illegale verkooppunten van verdovende middelen en illegale hennepteelt vast te leggen in beleid. Als een gemeente geen beleid heeft geformuleerd is handhaving nog steeds mogelijk, maar de motivering van een besluit wordt dan wel een stuk moeilijker, aldus het CCV.
Dat de burgemeester bevoegd is om een last onder bestuursdwang op te leggen, betekent overigens nog niet dat de burgemeester automatisch kan overgaan tot het sluiten van een pand of woning. Het toepassen van bestuursdwang is een zogenaamde “herstelsanctie” en strekt ertoe de overtreding (lees: drugshandel) te beëindigen en herhaling te voorkomen. Daarbij is het sluiten van een pand of woning een ultimum remedium (uiterste middel). De burgemeester kan ook minder vergaande maatregelen nemen, zoals een waarschuwing of een last onder dwangsom.
In het uitstekende stuk “De bestuurlijke strijd tegen drugscriminaliteit: de War on Drugs vermomd als aanpak ondermijning” gaat Michelle Bruijn (Rijksuniversiteit Groningen) dieper in op deze problematiek. In een messcherpe analyse constateert zij dat drugs niet eens meer aanwezig hoeven te zijn, zolang maar kan worden aangetoond dat de verkoop of productie van drugs wordt voorbereid met stoffen of voorwerpen die aanwezig zijn in het pand.
Dat de regering “in de memorie van toelichting aangeeft dat deze uitbreiding wenselijk is om de loop van kopers en leveranciers naar een pand eruit te halen en overlast en verloedering van de omgeving tegen te gaan” zorgt bij haar voor gefronste wenkbrauwen. “De kritiek op de kwalificatie van woningsluitingen als herstelsanctie zal alleen maar toenemen in geval van sluiting vanwege de voorbereiding van teelt of handel. Dat de regering in de toelichting op het verruimingsvoorstel haar vertrouwen uitspreekt over de afschrikwekkende functie van de ‘sluitingsbevoegdheid’ – bij uitstek een kenmerk van een bestraffende sanctie –, zal daar niet aan bijdragen.” De bevoegdheid van de burgemeester wordt steeds ruimer. Meerdere onderzoekers uiten hun kritiek hierover, met name doordat het lijkt alsof strafrechtelijk falen wordt gecompenseerd door de inzet van bestuurlijke maatregelen. Hier is artikel 13b van de Opiumwet niet voor in het leven geroepen, aldus Michelle Bruijn. Daar ben ik het volmondig mee eens.
In het kader van de aanpak van ondermijning sluiten burgemeesters inderdaad steeds vaker woningen. Zo heeft de burgemeester van Rotterdam in 2019 meer dan 90 woningen gesloten en in de provincie Friesland zijn dit jaar al meer dan 50 panden gesloten.
Strafbare voorbereidingshandelingen
Panden kunnen niet alleen gesloten worden als er een illegale hennepplantage of drugs worden aangetroffen, maar ook als er sprake is van strafbare voorbereidingshandelingen voor de handel in of productie van drugs.
Afgelopen week werd in Loosdrecht een groothandel in tabaksproducten gesloten op verdenking van het faciliteren van de productie en handel in drugs.
“In dit geval hebben we te maken met een bedrijf dat zaken verkoopt die grootschalige drugshandel mogelijk maken. Dan moet je denken aan versnijdingsmiddelen, zakjes, stempels, pijpjes en andere zaken die drugsproducenten en dealers nodig hebben. Dit bedrijf draagt dus bij aan het in stand houden van de drugscultuur, die voor veel problemen zorgt. En dat is strafbaar.”
Volgens de Beleidslijn van de gemeente Wijdemeren heeft de sluitingsbevoegdheid van de burgemeester betrekking op handelingen die strafbaar zijn op grond van artikel 10a en 11a van de Opiumwet. Deze bepalingen vereisen dat degene die een voorwerp of stof in een woning of lokaal of daarbij behorend erf voorhanden heeft, weet of ernstige reden heeft om te vermoeden dat het voorwerp of de stof bestemd is voor het bereiden, bewerken of vervaardigen van harddrugs, respectievelijk voor grootschalige of bedrijfsmatige illegale hennepteelt. De burgemeester zal dus aannemelijk moeten maken dat betrokkene weet of een ernstige reden heeft om te vermoeden dat de voorwerpen of stoffen bestemd zijn voor onder meer de teelt, productie of verkoop van drugs.
Gezien de uitspraken van de burgemeester in deze zaak vraag ik me af of de zaken in dit geval niet worden omgedraaid. Het enkele feit dat een bedrijf voorwerpen of stoffen verkoopt die grootschalige drugshandel mogelijk maken wil nog niet zeggen dat daarmee strafbare handelingen worden verricht. Deze handelingen zijn pas strafbaar als aangetoond kan worden dat betrokkene wist of een ernstige reden had om te vermoeden dat deze voorwerpen of stoffen daarvoor bestemd waren. Dat is nog niet zo eenvoudig.
Om welke voorwerpen of stoffen gaat het eigenlijk? Volgens de Beleidslijn van de gemeente Rotterdam moet rekening worden gehouden met de volgende indicatoren:
- De aard van de stoffen of goederen. Hierbij kan gedacht worden aan het voorhanden hebben van een chemische stof, apparatuur of aanverwante artikelen welke niet of nauwelijks anders kunnen worden toegepast dan bij de productie, handel of transport van drugs.
- De mate waarin de goederen erop wijzen bestemd te zijn voor handel in drugs.
- De combinatie van aangetroffen stoffen. Hierbij kan gedacht worden aan het tegelijk verkopen, dan wel aanwezig hebben van goederen die bedoeld zijn voor (grootschalige) verwerking, transport of bereiding van drugs (grammenweegschalen, drugsverpakkingen, versnijdingsmiddelen).
- De hoeveelheid aangetroffen stoffen of goederen.
- Mate van bekendheid van het pand waar dergelijke producten verkocht, verhandeld of gebruikt kunnen worden.
Het gaat dus om de aard van de stoffen of goederen, de combinatie van de stoffen of goederen, de hoeveelheid stoffen of goederen, de mate waarin de stoffen of goederen erop wijzen bestemd te zijn voor handel in drugs en de mate van bekendheid van het pand waar dergelijke producten verkocht, verhandeld of gebruikt kunnen worden.
Let wel, het gaat dus om legale stoffen of goederen die door de overheid in een bepaalde context worden geplaatst, waardoor ineens sprake is van strafbare handelingen. Niet de stoffen of goederen zijn illegaal, maar wat er met deze stoffen of goederen gebeurt, hoe ze worden aangewend én of de verkoper dat had kunnen weten.
War on drugs
Gaan burgemeesters straks ook bol.com, amazon.nl of luxe kookwinkels vervolgen als zij vetvrij papier, gripzakjes of grammenweegschalen verkopen? Ik vermoed van niet. Maar als een groothandel in tabaksproducten of een smartshop dezelfde producten verkoopt, dan wordt het pand voor de duur van 6 maanden gesloten en wordt de administratie in beslag genomen.
“Door deze interventie hebben we een netwerk voor het faciliteren van drugshandel en productie geraakt en een signaal afgegeven aan vergelijkbare bedrijven” aldus de burgemeester. De aard van het bedrijf bepaalt dus in grote mate of het OM en de burgemeester wel of niet voornemens zijn om op te treden. Dat is in strijd met zowat alle algemene beginselen van behoorlijk bestuur.
Waar hebben we dit eerder gezien? Juist, bij de growshopwet. Legale producten die gewoon te koop zijn bij bouwmarkten of tuincentra worden illegaal door de context waarin ze worden verkocht. Het enige probleem is dat het OM keer op keer wordt teruggefloten door de rechter. Maar dan is het kwaad al geschied, zijn de stoffen of goederen al (onterecht) vernietigd en is de winkel gesloten. In de aanpak van ondermijning (lees: de war on drugs) is blijkbaar alles geoorloofd, zelfs de ondermijning van de rechtsstaat die de overheid zo fanatiek beoogt te beschermen.
