Cannabis Social Clubs (CSC’s) zijn particuliere non-profitorganisaties waarin cannabis gezamenlijk wordt verbouwd en gedistribueerd aan geregistreerde leden. Zonder winstoogmerk om de cannabisconsumptie te verhogen of nieuwe gebruikers te initiëren, bieden de clubs een voorzichtiger, op de volksgezondheid gericht alternatief voor cannabismarkten die gedomineerd worden door commerciële ondernemingen. De groei van het CSC-model in Spanje toont aan dat cannabislegalisatie niet per se commercialisering hoeft te betekenen. Zoals CSC’s aantonen, is het heel goed mogelijk om de beschikbaarheid en promotie van cannabis te beperken en tegelijkertijd de drug legaal beschikbaar te maken voor volwassen gebruikers.
Bovendien zijn de VN-verdragen over drugs geïnterpreteerd met het toestaan van CSC’s, omdat ze een verlengstuk zijn van het decriminaliseringsbeleid. Hierdoor vermijdt het CSC-model veel van de politieke en diplomatieke belemmeringen die gepaard gaan met verdergaande systemen van wettelijke regulering.
Achtergrond
Spanje hanteert al lange tijd een relatief tolerante benadering van drugs, met name cannabis. Na een reeks uitspraken van het Hooggerechtshof van het land in de jaren zeventig, wordt het persoonlijk bezit van kleine hoeveelheden illegale drugs niet als een misdrijf beschouwd. Wat cannabis betreft, heeft dit decriminalisatiebeleid zich ook tot de productie uitgebreid, waarbij de Spaanse wet typisch wordt uitgelegd op een manier die privéteelt van de drug voor persoonlijk gebruik toestaat. Activisten gebruikten zowel deze bepaling als het feit dat ‘gedeelde consumptie’ van cannabis over het algemeen door de wet wordt getolereerd, om het CSC-model te ontwikkelen, waardoor cannabis collectief wordt verbouwd en aan leden wordt gedistribueerd voor eigen gebruik.
De eerste CSC werd opgericht in 2001 en juridische experts hebben verschillende criteria geïdentificeerd waaraan de clubs moeten voldoen om te voldoen aan de precedenten in de jurisprudentie.
De regels van Cannabis Social Clubs
- CSC’s moeten zich registreren in een regionaal register van verenigingen, waarbij oprichtende leden onderworpen zijn aan achtergrondcontroles. Verenigingen worden gedefinieerd als ‘een groep mensen die een overeenkomst aangaan om een gemeenschappelijk doel te bereiken met een motief zonder winstoogmerk, onafhankelijk (althans formeel) van overheid, openbaar bestuur, politieke partijen en bedrijven
- CSC’s moeten proberen de nadelen van de levering en het gebruik van cannabis te verminderen, bijvoorbeeld door verantwoorde consumptie te bevorderen
- CSC’s en hun lokalen moeten voor het publiek gesloten zijn, en het lidmaatschap mag alleen worden verleend op uitnodiging van een bestaand lid dat kan garanderen dat de persoon die zich wil aansluiten al een cannabisgebruiker is. Als alternatief kunnen potentiële leden lid worden als ze een doktersbriefje hebben waarin wordt bevestigd dat ze lijden aan een ziekte die met cannabis kan worden behandeld
- Er moeten grenzen worden gesteld aan de hoeveelheid geconsumeerde cannabis. Dagelijkse persoonlijke hoeveelheden van gemiddeld drie gram per persoon worden vastgesteld om de kans te verkleinen dat cannabis wordt omgeleid naar de illegale markt. Daarnaast wordt de hoeveelheid te kweken cannabis berekend op basis van het aantal verwachte leden en voorspelde consumptieniveaus
- Cannabis die door de clubs wordt gedistribueerd, moet min of meer voor onmiddellijke consumptie zijn. Kleine hoeveelheden mogen vaak worden afgevoerd voor off-site gebruik, maar het algemene doel is om gepland, niet-impulsief gebruik te bevorderen en het risico te minimaliseren dat de voorraad van een lid wordt doorverkocht op de illegale markt of wordt omgeleid naar een niet-lid
- Clubs moeten worden beheerd zonder winstoogmerk. Leden betalen vergoedingen om productie- en beheerkosten te dekken, maar alle gegenereerde inkomsten worden opnieuw geïnvesteerd in hun activiteiten. Bovendien betalen clubs huur, belasting, sociale lasten voor werknemers, vennootschapsbelasting en in sommige gevallen btw (21%)
Hoewel ze moeten voldoen aan deze criteria, zijn de clubs effectief zelfregulerend. Ze volgen hun eigen vrijwillige gedragscodes of, vaker, die zijn opgesteld door regionale federaties van clubs. De Europese Coalitie voor een rechtvaardig en effectief drugsbeleid heeft ook een Europese gedragscode opgesteld.
Het totale aantal CSC’s in Spanje is moeilijk precies in te schatten, aangezien veel clubs niet heel lang in bedrijf blijven. Er wordt echter gedacht dat er in Spanje ongeveer 400 CSC’s of soortgelijke verenigingen zijn, waarvan de meeste in Catalonië zijn gevestigd en het Baskenland.
Buiten Spanje staan verschillende andere rechtsgebieden dergelijke clubs nu ook toe (of tolereren ze in ieder geval). Uruguay heeft CSC’s tot een belangrijk onderdeel van zijn nationale, wettelijk gereguleerde cannabismarkt gemaakt en informele CSC’s zijn ondergebracht in de nationale drugswetgeving in Argentinië, Colombia en Chili.
België heeft ook vijf CSC’s, terwijl de lokale overheid van Utrecht in Nederland probeert een club op te richten als middel om het zogenaamde ‘achterdeurprobleem’ van illegale, ongereglementeerde bevoorrading van de coffeeshops van de stad op te lossen.
Het Zwitserse kanton Genève heeft ook een commissie opgericht om de mogelijkheid te onderzoeken om verenigingen van cannabisgebruikers op te richten die vergelijkbaar zijn met de CSC’s van Spanje.
De voordelen van een niet-commerciële aanpak
In een commerciële markt zal het belangrijkste doel van cannabisproducenten en leveranciers meestal zijn om de hoogst mogelijke winst te behalen. Dit wordt het gemakkelijkst bereikt door de consumptie te maximaliseren, zowel in de totale bevolking als per hoofd van de bevolking, en door de introductie van nieuwe gebruikers aan te moedigen.
Problemen met de volksgezondheid worden pas een probleem als ze de verkoop dreigen te beïnvloeden. Het is daarom cruciaal om een reguleringssysteem te ontwerpen dat winstgerichte inspanningen om het gebruik te vergroten of in gang te zetten, wegneemt of op zijn minst minimaliseert. Het CSC-model – evenals andere alternatieven zoals door de staat gerunde verkooppunten en thuiskweek – voldoet aan dit doel.
In het bijzonder helpt het relatief gesloten lidmaatschapssysteem en de cultuur van onmiddellijk gebruik van CSC’s om de beschikbaarheid te beperken en het potentieel voor nieuwe (en typisch jonge) gebruikers om te beginnen met cannabisgebruik te verminderen.
CSC’s hebben het verdere voordeel dat ze tot dusverre geen kritiek trekken van een van de primaire controle-instanties voor geneesmiddelen, de INCB of de UNODC. Aangezien ze worden behandeld als een verlengstuk van het decriminaliseringsbeleid voor cannabis, bieden CSC’s een eenvoudiger (en voorzichtiger) alternatief voor uitgebreide cannabismarkten in de detailhandel die de verdragsverbintenissen zouden schenden of de hervorming van het verdrag zouden vereisen.
CSC’s kunnen een overgangsmodel zijn dat helpt bij het vaststellen van gezonde sociale normen rond cannabisgebruik, in afwachting van verdergaande legalisatiemaatregelen in de toekomst. Evenzo zouden CSC’s de enige legale vorm van cannabisaanbod kunnen zijn, of parallel met gereglementeerde cannabismarkten in de detailhandel kunnen werken zodra ze eenmaal zijn opgericht. Deze laatste aanpak wordt toegepast in Uruguay.
Het spanningsveld tussen regulering en commercialisering
Hoewel winstoogmerk door CSC’s een misdaad is, heeft de wildgroei van clubs in Spanje tot bezorgdheid geleid dat sommigen zich zullen afkeren van het niet-commerciële ethos waarop ze zijn gebaseerd. Sommige clubs, vooral die in Barcelona, zijn zo gegroeid dat ze nu duizenden leden hebben, vooral doordat de clubs een minder streng lidmaatschapsbeleid hebben aangenomen en toeristen hebben toegelaten.
Formele regulering van CSC’s zou bescherming bieden tegen de mogelijkheid van overcommercialisering en veel clubs hebben al lang aangedrongen op meer toezicht op hun activiteiten.
Dit streven wordt nu realiteit in sommige delen van Spanje: in 2014 stemden zowel het parlement van de regio Navarra16 als de stad San Sebastián in Baskenland17 om de CSC’s formeel in licentie te geven en te reguleren, voortbouwend op de vrijwillige gedragscodes die de clubs volgen tot nu toe.
Hoewel veel CSC’s in heel Spanje nog steeds het slachtoffer zijn van invallen en onderzoeken door de politie, zouden regionale initiatieven zoals deze een meer solide rechtsgrondslag moeten bieden voor de activiteiten van de clubs.
Het juiste evenwicht vinden
Het is echter nodig om het juiste evenwicht te vinden: als een clubsysteem te restrictief is, zullen consumenten zich gewoon tot de illegale handel wenden, wat betekent dat een van de belangrijkste doelen van legalisatie – het verkleinen van de omvang van de criminele markt – dan niet zal worden gehaald.
Het kan daarom nodig zijn de criteria voor clublidmaatschap te versoepelen; het accepteren van volwassenen die geen bestaande cannabisgebruikers zijn, zou een voor de hand liggend uitgangspunt zijn. Maar er is geen perfecte oplossing. Het is een kwestie van prioriteiten in evenwicht brengen, kijken wat werkt en verantwoorde, geïnformeerde keuzes maken op basis van een voortdurende evaluatie van de kosten en baten. Met andere woorden, het vereist een rationele, pragmatische aanpak – iets dat niet verboden is bij de drugsbeleidsvorming.
Bronnen o.a. G13 (EN), RoyalQueenSeeds (NL), Transform (EN)
